Bohaterem tej filozoficznej powieści Witolda Gombrowicza jest trzydziestoletni Józio, któremu śni się, że został cofnięty do czasów gimnazjum. W trakcie tego snu na jawie, ubrany w szkolny mundurek, walczy przeciwko upupianiu, czyli narzucaniu jemu i innym uczniom ról czyli tzw. gęb. Gęby te to nic innego jak wtłaczane pod pozorem nowoczesności, swobody obyczajowej formy konformizmu społecznego. Jego potyczki z resztą świata kończą się kupą wobec czego, za namową swojego szkolnego kolegi Miętusa ucieka w poszukiwaniu człowieka bez formy. Groteskowy dystans wobec świata i psychologiczny rozdźwięk pomiędzy dorosłością a niedojrzałością bohatera gwałtem przebranego za uczniaka - są źródłem specyficznego komizmu tej powieści, a także jej adaptacji telewizyjnej.