Pogranicze terytorialne i pogranicze symboliczne

Książka została podzielona na dwie części: dotyczącą pogranicza terytorialnego oraz pogranicza symbolicznego. Nierównowaga ich objętości nie jest przypadkowa, wyraża ona bowiem skalę zainteresowania w naukach społecznych obydwoma ujęciami pogranicza. Pogranicze terytorialne jest obiektem licznych badań, przede wszystkim socjologicznych (prace Andrzeja Sadowskiego, Grzegorza Babińskiego, Zbigniewa Kurcza, Ireny Machaj, Leszka Gołdyki, Andrzeja Saksona, Marii Zielińskiej, Dariusza Wojakowskiego, Jacka Kurzępy ta lista nazwisk badaczy zajmujących się w Polsce zjawiskami społecznymi związanymi z pograniczem zapewne wciąż nie jest kompletna), które stara się obecnie uzupełniać też psychologia (przykładem może być praca z roku 2016 pod redakcją Jolanty Miluskiej pt. Psychologia społeczno-kulturowego pogranicza. Wstęp do koncepcji i badań). Mniej uwagi poświecono dotąd pograniczu symbolicznemu, jako zjawisku, które choć przekłada się na rzeczywistość życia społecznego, to źródła ma jedynie w sferze nadawanych przez ludzi znaczeń lub treści symbolicznych, do których zostali oni zsocjalizowani i które stały się niejako ich drugą naturą. Przyczyn tego stanu rzeczy może być kilka: po pierwsze, sytuacje podpadające pod to pojęcie poprzez mniejszą oczywistość ich związku z granicą i pograniczem mogą być również inaczej nazwane, sklasyfikowane i poddane refleksji w perspektywie innych kategorii pojęciowych i narzędzi teoretyczno-analitycznych (np. umieszczone w teoretycznych ramach wielokulturowości czy między- lub transkulturowości); po drugie, zjawiska te są trudniej uchwytne i wymagają raczej narzędzi miękkich (badań jakościowych) niż twardych (badań ilościowych), raczej paradygmatu humanistycznego niż pozytywistycznego; po trzecie, nie przekładają się wprost na zjawiska związane ze strukturami społecznymi, a te były (i są) w socjologii modernistycznej głównym obszarem zainteresowania; wreszcie, po czwarte, na ogół obejmują zjawiska dość nowe lub stosunkowo niedawno dostrzeżone. Jednakże, pomimo powyższych trudności i kontrowersji, pogranicza symboliczne warto badać; są one wszechobecne i, jak też pokazuje lektura części rozdziałów tej książki, nakładają się na pogranicza terytorialne, cechujące się często wysoką złożonością relacji wynikających ze skomplikowanej mapy zbiorowości kulturowych.


Z wprowadzenia