W czasach szaleństwa

Paweł Hertz pisarz, więzień sowieckich łagrów, mistrz młodego pokolenia narodowych konserwatystów. Dymitr Fiłosofow uchodźca z Rosji bolszewickiej w międzywojennej Warszawie, krytyczny przyjaciel Polaków. Jerzy Stempowski emigrant w Bernie, autor paryskiej Kultury, przenikliwy obserwator cywilizacji. Helmuth von Moltke arystokrata stracony w Berlinie za działalność w antynazistowskim Kręgu z Krzyżowej. Punktem stycznym tych biografii jest katastrofa doświadczenie rozpadu starego świata w XX wieku i dźwigania go od nowa. Ramą Europa w kleszczach totalitaryzmów. Losy bohaterów i ich sfery duchowe rosyjskość, polskość, żydowskość, niemieckość, Wschód i Zachód przenikają się. Kanwę opowieści stanowią srebrny wiek kultury rosyjskiej; idee kręgu filozoficznego Stefana Georgego oraz rewolucji konserwatywnej w Republice Weimarskiej; laicki humanizm; dzisiejszy neokonserwatyzm i chrześcijaństwo o różnych twarzach. Pod piórem autorki postaci przekraczają swój czas historyczny. Ich samotny sprzeciw, ich poszukiwanie sacrum, intensywne przeżycie miłości, także homoseksualnej, zbliżają ich do problemów współczesności. Ich wybory moralne i polityczne w zderzeniu z tu i teraz zyskują wymiar uniwersalny.
Książka przenikliwie mądra i pełna złych przeczuć. Pisana lekko, z elegancką precyzją, formą eseju góruje nad biografistycznym przyczynkiem do dziejów totalitaryzmu. To nie tyle portrety postaci, ile postawy intelektualnego oporu wśród zbiorowego szaleństwa: przeciwko nicości, pod groźbą unicestwienia. Grochowska ma nie tylko erudycję, ale też rzadki dar głębokiego czytania tekstów sprzed kilku pokoleń, które w tej lekturze nabierają przeraźliwej aktualności.