Teatr dell'arte

Prezentowany wybór to lektura obowiązkowa dla wszystkich zainteresowanych teatrem.
Autorzy tekstów zebranych w publikacji prezentują całkowicie nowe spojrzenie na tę historyczną formę widowiska i obalają mity, jakimi obrosło ono przez stulecia. Burzą skostniałe przekonania i piszą jego nową historię. Dowodzą, że nasze wyobrażenie o nim jest zapisem sentymentalnej pamięci, efektem mitologizacji i przeszłości kulturowej.
Kiedy mowa o komedii dell'arte zauważa Ferdinando Taviani trzeba zawsze pamiętać, żeby oddzielić to, co jest jej mitologią, od tego, co wie o niej historia. Mit mówi, że był to teatr popularny, spontaniczny, oparty na improwizacji i niczym nieskrępowanej wyobraźni, wystawiany na świeżym powietrzu, grany na targach, placach, ulicach, który przykuwał uwagę przypadkowych przechodniów. Tak rozumiana komedia dell'arte rozpalała wyobraźnię artystów romantycznych (Jean Starobinski) i modernistycznych (J. Douglas Clayton). Według tych wyobrażeń aktor dell'arte był nierozerwalnie zrośnięty ze swoją postacią maską". Wiedza historyczna wprowadza do tego obrazu znaczące korekty. Już teatr Giorgia Goldoniego, opisany przez Jamesa H. Johnsona, gra z mitem komedii dell'arte, wytwarzając go i przekraczając zarazem.
Podążając więc za myślą Tavianiego, trzeba założyć, że komedia dell'arte nie powinna być rozumiana jako ściśle określony gatunek teatru europejskiego, a przynajmniej nie tylko w ten sposób. W swym źródłowym kulturowym kontekście komedia jest po prostu synonimem teatru, a arte oznacza kunszt w najrozmaitszych dziedzinach publicznej ekspresji, poczynając od poezji, przez muzykę, taniec, aż do popisów akrobatycznych, które ją powołały do życia, zapowiada heterogeniczność form teatru europejskiego.
Siro Ferrone, przyglądając się metodom kompozycyjnym w teatrze dell'arte, także wskazuje na heterogeniczny i złożony charakter zjawiska, postulując w związku z tym nowe podejście metodologiczne.
Robert Henke widzi w teatrze dell'arte historyczne napięcie między oralnością a piśmiennością, które odciska piętno nie tylko na samym spektaklu, ale także na formalnym kontekście jego funkcjonowania w społeczeństwie.
Anne MacNeil, śledząc muzyczne aspekty przedstawień dell'arte, ukazuje ścisły związek zachodzący między sztuką śpiewających i komponujących aktorek a narodzinami opery.
Enrico Fulchignoni zaś, przyglądając się raz jeszcze historycznym źródłom komedii dell'arte, każe zakwestionować jej mityczne włoskie korzenie. Teatr dell'arte rodzi się nie tylko na przecięciu oralności i piśmienności, muzyki i teatralnej gry, rodzi się także w przecięciu kultur, wzajemnym przenikaniu wschodu i zachodu, w miejscu, gdzie różnorodność, dialog i wymiana stają się źródłem nowych form kulturowych.