Potop jest drugą powieścią historyczną tworzącą Trylogię Henryka Sienkiewicza, w skład której wchodzą także Ogniem i mieczem i Pan Wołodyjowski.
Książka opisuje dzieje potopu szwedzkiego z lat 1655-1660. Dramatyczne wydarzenia historyczne z dziejów Rzeczypospolitej z oblężeniem Częstochowy na pierwszym planie, przeplatają się z losami bohaterów powołanych do życia przez Henryka Sienkiewicza: Andrzeja Kmicica, Oleńki Billewiczówny, Bogusława Radziwiłła, Jana Onufrego Zagłoby czy Michała Wołodyjowskiego. Dzięki geniuszowi autora, postacie stały się w odczuciu czytelników autentyczne, a ich pasjonujące losy znalazły ważne miejsce w sercach i w świadomości narodowej Polaków. Potop, wydany w 1886 roku, odegrał ważną rolę w formowaniu się postaw patriotycznych w końcowym okresie zaborów, a co za tym idzie w odrodzeniu się niepodległej Polski.